Gümüş, altından sonra en çok kullanılan değerli metaller arasında yer alıyor. Takılardan sıhhate kadar birçok üründe gümüş izine tesadüfmek muhtemel.
Gümüş, değerli metalik elementlerin en önemlilerinden biridir. Altından sonra takı sektörünün en çok tercih edilen metali olan gümüş, paslanmaz yapısı, parlaklığı ve kimyasal özellikleri ile elektrik ve elektronik sektörünün de önemli bir parçasıdır. Aksesuarlar ve ziynet eşyaları için de tercih edilen bir metal. Türkiye’nin pek çok bölgesinde gümüş cevheri bulunuyor. Emtia olarak da yatırım taşıtı olan ve el sanatı olarak işlenen, hoş dekoratif ürünlerin hammaddesi konumundaki gümüşle ilgili bilmek istediklerinizi bu yazıda bulabilirsiniz.
Gümüşşöhret Tarihçesi
MÖ 3000’li senelere uzanan bir tarihe sahip olan gümüş, altın ve bakırdan sonra keşfedilen metallerden biri. MÖ 3100’lü senelerde Mısırlılar, MÖ 2500’lü senelerde de Persliler ve Çinlilerin kullandığı güzergahında bilgiler var. MÖ 1800’lü senelere ait bazı Anadolu’daki bazı tarihi buluntularda gümüş takı ve eşyalar kullanıldığı tespit edilmiş. Eski Yunan’da gümüş madenleri bulunuyordu. Para olarak MÖ’lü 800 senelerde kullanılmaya başlanan gümüşü ilk olarak Romalıların işlediği tahmin ediliyor. MÖ 700’lü senelerde Lidyalılar gümüş para kullanmış. Orta Tunç Çağı’na ait Alacahöyük’teki bazı kabirlerde de altın ve gümüş takılara tesadüfüldü. Anadolu’da Gaziantep, Kilis ve Adıyaman yörelerindeki arkeolojik kazılarda bulunan gümüş takılar ise gümüşşöhret tarihine ışık yakalıyor.
Sezar döneminde Romalılar minik gümüş parçalarını yaraları, yanıkları ve kesikleri tedavi etmek için kullanmış. Eski Yunan’da su ve içki bardak ve kaplarını bakterilerden temizlemek için gümüş kullanılmış. Bu yarıyılda gümüş kapların suyu temiz ve saf yakaladığı inancı hakimmiş. Avrupa’da veba salgınları sırasında vebadan korunmak isteyen Çingenelerin gümüş partiküllerini bedenlerine zerk ettikleri biliniyor. Ancak belirli oranın üstünde gümüş alımı neticeyi Çingenelerde gümüş zehirlenmeleri olayları görülmüş.
12. ve 13. asırlarda yoğun olarak kullanılmaya başlanan gümüş, Osmanlı İmparatorluğu döneminde önemli bir yere sahip. Osmanlı, birçok takı ve mücevherde kakma olarak işlenen gümüş objeler kullanmış. Osmanlı’da ev ve ziynet eşyaları, taçlar, kemerler ve birçok değerli aksesuarda da kullanılan gümüşderi sikkeler de yapılmış. Bu yarıyılda gümüş işlemeciliği çok yaygınlaştı ve küpe, kolye, hamaylı, Kur’an-ı Kerim muhafazaları, takunyalar, kamalar, kılıçlar, kınlar ve tespihlerdeki süslemelerde gümüş önemli bir unsur haline geldi.
Norveç, Colorado ve Peru’daki bazı kazılarda işlenmiş gümüş külçelere tesadüfüldü. İspanya’da 1860 senesinde yapılan bir kazıda ise 8 tonluk gümüş blok bulundu. Avrupa’daki kraliyetlerde gümüş zenginlik belirtisiydi. Örneğin İspanya kraliyetleri 250 sene boyunca Peru’daki Potoski madenlerden elde edilen gümüş sayesinde önemli hasılatlar sağlamış. İngiliz para birimi Sterlin de ismini gümüşderi alıyor. Alman Easterling ailesinin bireyleri 1215 senesinde İngiltere Kralı John ismine para basmakla görevliydi. Ailenin para basma görevini yapmaktaki azmi ve samimiliği sebebiyle İngiliz para birimine aileyi temsilen ‘Sterlin’ ismi verilmiş.
Gümüş, günümüze kadar takı, sağlık ve endüstri gibi birçok sektörde geliştirilerek vazgeçilmez bir metal haline geldi.
Kimyasal Özellikleri
Beyazımsı gri renkte ve doğadaki saf haliyle en parlak metal olan gümüşşöhret kimyasal sembolü “Ag”dir. Bu simgeyi Latince anlamı olan ’Argentum’ kelimesinden alıyor. Element tablosunun I-B grubunda yer alan ağır ve geçiş metalidir. Soy metal element grubunda yer alır. Atom numarası 47 olan gümüşşöhret atom ağırlığı ise 107,87 gramdır. 962 derecede erir, 1952 derecede kaynar.
Tabiatta serbest ve bileşik olarak bulunabilir. Bakır, altın gibi elementlerin de yer aldığı cevherlerde bulunması yaygındır. En çok tesadüfülen gümüş filizleri gümüş argentit ve gümüş klorürdür. Cıva, çinko, nikel ve mermi cevherlerinde de bulunabilir. En çok bilinen bileşeni gümüş oksittir. Diğer bileşenler ise gümüş sülfür ve gümüş nitrattır. Gümüş fulminat patlayıcı bir bileşiktir. Tabiatta iki adet kararlı, 14 adet de radyoaktif izotopu bulunur. Havadan etkilenmez, işlenmesi basittir. Sertlik ve oksitlenme derecesi altın ile bakır arasında bir değerdedir. Hırpalanarak işlendiğinde tellere ufalar. Tel ve levha haline getirilebilen sünek bir metaldir. Bu özelliği sebebiyle 1 gram gümüşderi 2 metreye yakın tel üretilebilir. Işığı çok iyi yansıtır. Elektrik ve ısıyı çok yüksek oranda iletebilir. Bu sebeple elektrik devrelerinde ve elektronik sistemlerde çok tercih edilir. Elektrik sistemlerinde küp ve müseddes olarak kristalleşir. Asitlerde ve bazı organik kimyasallarda aşınmaz. Ancak derişik sülfürik asit ve nitrik asitte erir.
Gümüşşöhret bulunduğu bileşiklerden ayrıştırılması için bazı yöntemler uygulanır. Bu yöntemler şunlardır; siyanürleme, özütleme, çinkolama, pattinson, kal… En çok kullanılan yöntem ise siyanürlemedir.
Hangi Alanlarda Kullanılır?
Gümüşşöhret kullanım alanı tarihten günümüze genişleyerek devam ediyor. Altından sonra en çok kullanılan en değerli metaldir. Elektrik, kuyumculuk, tıp sektörleri başlıca kullanım alanlarıdır.
Geçmişten günümüze gümüşşöhret saf olarak ve alaşımlarla kullanıldığı ürünlerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz; Baş süslemeleri, tepelik, gerdanlık, tespih püskülü ve imamesi, kamçı, kama, baston başı, fes, taç, köstekli saatler, madalyon, küpe, yüzük, bilezik, piercing, pin, kupa, ziynet tabakları, çeşitli ziynet eşyaları, optik ayna, resimcilik, diş teli, kemik cerrahisi, yanık tedavisi, sırça yapıştırıcısı, kaşık çatal ekipleri, uzay sistemleri, su saflaştırma işlemleri, ilaçlar, para, çeşitli kaplamalar, pil…
Gümüşşöhret İnsan Sıhhatine Verimleri ve Gümüş Zehirlenmesi Arjirizm
Gümüşşöhret sağlıkta kullanılan versiyonuna “kolloidal gümüş” ismi verilir. Gümüşşöhret çeşitli proteinlerle bileşik halidir ve güçlü bir antiseptiktir. Buhar damıtımlı su içinde bekletilmiş, görülmeyecek kadar minik gümüş parçalarıdır. Güçlü mikrop öldürücü özelliği sebebiyle tıpta kullanılan bandajlar, enfeksiyon ilaçları ve gereçleri gibi birçok sağlık ürünnamda gümüş içeren kimyasallar kullanılır. Gümüş iyonlarının kemikleri güçlendirdiği, ışınıma karşı gözetici etkilerinin olduğu, 450 değişik bakteri türünü yok ettiği, virüs ve mantar yaradılışlarını önlediği veya yok ettiği, birçok deri hastalığında önemli ve pozitif etkileri olduğu bilgilerini de göz arkasını etmemek gerekiyor.
Çok etkili bir antibiyotik özelliği bulunan gümüşşöhret insan bedenine negatif yan etkileri de bulunuyor. İnsan bedeninde gümüş birikmesi şeklinde oluşan ve “arjirizm” ismi verilen gümüş zehirlenmesi olayları yaşanabiliyor. Bu olaylar, gümüşşöhret ağız veya cilt yoluyla alınması neticeyi ortaya çıkar. Gümüş zehirlenmesi neticeyi mukoza çeperleri ve iç uzuvlarda renk değişimi ve kararma alana gelir. Resimcilik ve kuyumculukta kullanılan gümüş bileşenleri içeren kimyasallar veya ilaçlar, bu sektörde çalışanları etkileyebilmektedir. Tedavisi oldukça güç olan gümüş zehirlenmelerinde mide sancıları ve soluk darlığı gibi şikâyetler görülür.
Telkâri Sanatı ve Gümüş
Gümüş tellerinin işlendiği el sanatına “telkâri” ismi verilir. “Tel ile yapılan sanat” anlamındadır. Arapça “vav” harfi şeklinin çok sık kullanılmasından dolayı “vav işi” ismi de verilir. Mardin yöresine ait bir sanattır. Ankara’nın Beypazarı ilçesinde de oldukça gelişmiş olan telkâride tamamen el yordamı kullanılır. Telkâri ustaları, gümüş telleri çok ince işçilikle işleyerek birçok takı ve ziynet eşyasını bütün bir sanat eserine dönüştürür.
Gümüş Ayarı Nedir?
Gümüşşöhret ayarları, beynelmilel bir miktardır. Bu ayar, altında olduğu gibi kullanılan takı veya objedeki gümüş oranını gösterir. Örneğin 900 ayar bir gümüşte yüzde 90 gümüş, yüzde 10 bakır bulunur. Gümüş paralar genelde 900 ayardır. Binlik sistem içinde belirlenen gümüşşöhret en saf bedeli “1000” bedelinde kabul edilir. 1000 ayar gümüşlere “has gümüş” ismi verilir. Yani 1000 ayar gümüş ürünler, katkısız saf gümüşcins. Has gümüşlerin işlenmesi daha zordur. Bu sebeple hırpalama tekniği ile işlenebilir. Has gümüş, diğer formlarına göre çok daha parlak ve beyazdır.
Ticari gümüşlerin saflık bedeli 999’dur. Takı sektöründe genellikle “sterling gümüş” olarak da bilinen “925” ayar gümüşler kullanılır. Bu ayardaki ürünler yüzde 92,5 gümüş, yüzde 7,5 bakır içerir. Avrupa standartlarına göre genellikle 800-950 ayar arası gümüşler kullanılır. Büyük ev eşyaları, madalya ve kupalar gibi ürünlerde ise genellikle daha az gümüş içeren 750 ayar gümüş kullanılır. Kullanılan üründeki bakır oranı yüzde 50’yi geçerse; diğer bir deyişle 500 ayardan daha düşük oranda gümüş kullanılırsa gümüş rengi kaybolur.
Ayarlarına ve kimyasal özelliklerine göre değişen bazı gümüş cinsleri vardır. Bunları gizemelersek; Karen Dağ Kabilesi Gümüşü, Alman Gümüşü, Alpaca Gümüşü, Meksika Gümüşü, İngiltere Gümüşü…
Gümüş Rezervleri Nerelerdedir?
Gümüş, dünyanın birçok ülkesinde bulunan elementlerden biri. Yerkabuğundaki gümüş oranının milyonda bir olduğu tahmin edilmektedir.
En büyük saf gümüş yatakları Atina ve Nevada’da bulunur. Kuzey ve güney Amerika’nın batı kesimlerindeki rezervin, dünya gümüş rezervinin yüzde 60’ına tekabül ettiği tahmin edilmektedir. Dünya gümüş üretiminin yüzde 35’ini Meksika, yüzde 12’sini Peru, yüzde 11’ini de Amerika Birleşik Devletleri ABD yapıyor. Diğer takribî yüzde 40’lık üretim ise diğer ülkeler arasında paylaşılıyor. Türkiye, gümüş üretiminde 20. sırada yer alıyor.
Türkiye’de ise birçok ilde irili minikli gümüş rezervleri bulunuyor. Bunlardan en çok rezerv btemizleten iller şunlardır; İzmir, Balıkesir, Bursa, Antalya, Amasya, Niğde, Artvin, Giresun, Ordu, Sivas, Elazığ… Ayrıca, Murgul ve Ergani’deki bakır madeninden de yan ürün olarak elde edilmektedir.