Zitvatorok Antlaşması, uzun seneler süren Osmanlı-Avusturya Savaşları’nı ve Osmanlı’nın Avrupa’daki hakimiyetini sona erdiren barış antlaşmasıdır.
Zitvatorok Antlaşması Sitvatorok veya Zsitvatorok Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasında imzalanan barış antlaşmasıdır. Osmanlı’nın Orta Avrupa’daki hakimiyetini sonra erdiren bir antlaşmadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme devrinin sona erdiğini gösteren antlaşma olarak kayıtlara geçmiştir. Peki, Zitvatorok Antlaşması nedir? Zitvatorok Antlaşması tarihi, maddeleri, nedenleri, neticeleri, ehemmiyeti nelerdir? Zitvatorok Antlaşması hakkında her şeyi makalemizde bulabilirsiniz!
Zitvatorok Antlaşması Nedir?
Zitvatorok Antlaşması, 1593-1606 seneleri arasında yapılan ve toplamda 15 sene süren Osmanlı-Avusturya Savaşı’nı sona erdiren barış antlaşmasıdır. Osmanlı İmpratorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasında 11 Kasım 1606 tarihinde imzalanan antlaşmaya; Osmanlı Sultanı I. Ahmed ile Avusturya Arşidükü Matthias imza atmıştır. Matthias’ın Prag’daki ağabeyi Avusturya İmparatoru II. Rudolf, 9 Aralık 1606 tarihinde uyuşmayı onaylamıştır.
Antlaşmanın ziyaretleri 24 Ekim -11 Kasım 1606 tarihleri arasında yapılmıştır. Ziyaretler, Osmanlı tarafında Budin Beylerbeyi Ali Paşa tarafından yürütülmüştür. Avusturya tarafında ise, mülakatlara, imparatorluğun dışişlerini yürüten Habsburg Hanedanlığı kuruli katılmıştır. Taraflar arasındaki ilk görüşme 29 Ekim 1606 tarihinde yapılmıştır.
Osmanlı tarafında Budin Beylerbeyi Kadızade Ali Paşa başkanlığındaki kurulda; Ali Paşa’nın babası Budin Kadısı Habil Efendi, Nasirüddinzade Mustafa Efendi ve Ali Paşa’nın kethüdası Mehmed Ağa yer almıştır. Habsburg kurulinin başında ise, Adolf von Althan yer almıştır. Diğer Habsburg müzakerecileri şunlardır; Komarom Kalesi kumandanı Johann von Molard, György Thurzo, Seifrid Kollonics, Ferenc Batthyany, Miklos Istvanffy, Kristof Erdödy, Andras Doczy ve Christoph von Teufel.
Radvao nad Dunajom Dunaradvany köyü ve Zitava Nehri
Antlaşma, bugün Slovakya hudutları içinde bulunan, Zitava Zsitva Nehri ile Tuna Nehri’nin buluştuğu yer olan Radvao nad Dunajom Dunaradvany köyü yakınlarında imzalanmıştır. Bu köy, Estergon ile Komorin arasında bulunmaktadır. Antlaşmanın imzalandığı yer, tarihi Macaristan’ın Karpat havzasındaki eski Macar Kraliyeti kuzeybatı kısmındaki Macarca “Zsitvatorok” ismi verilen bir bölgedir.
Zitvatorok Antlaşması Nedenleri
Osman İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasında 15 sene süren ve bu nedenle “Onbeş Sene Savaşları” olarak adlandırılan Osmanlı-Avusturya Savaşı, hem askeri hem de ekonomik açıdan iki imparatorluğu negatif etkiledi. 1593 senesinde başlayan savaş, iki tarafı da ekonomik kasvete düşürdü. 1596 senesinin kış aylarında taraflar arasında barış görüşmeleri yapıldı; fakat netice alınamadı. Savaşın da etkisi ile Osmanlı’da Celali Başkaldırıları baş gösterdi. Başkaldırı iyice dağılmaya başladı. Bununla birlikte Osmanlı Sultanı I. Ahmed, İstanbul Antlaşması’nda padişah yerine veziriazamla eşit statüde sayılan Avusturya Kralının kendisi ile eşit statüde sayılmasını kabul etmedi. Ancak bu koşul, yalnızca kağıt üzerinde kalacaktı. Bir yandan da barış ziyaretleri her iki taraf için de lüzumlu hale geldi. Bu nedenle I. Ahmed, barış masasına oturmayı kabul etti.
Zitvatorok Antlaşması Ehemmiyeti
Zitvatorok, Osmanlı’nın, Avusturya ve Avrupa’da karşısındaki avantajlı vaziyetinin dezavantaja döndüğü ilk antlaşmadır. “Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme yarıyılinin sona erdiği antlaşma” olarak tarihi kayıtlara geçmiştir. Bölgedeki siyasi dengeler ve denklikler, Osmanlı aleyhine bozulmuş; Avrupa’daki efor dengesi Avusturya Arşidüklüğü lehine gelişmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya Arşidüklüğü ile arasında Onbeş Sene Savaşları’nda büyük başarılar kazanmıştır. Ancak bu zafer, Celali Başkaldırıları ve İran Savaşları sebebiyle Zitvatorok Barış Antlaşması’na yansımamıştır. Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman yarıyılinde Avrupa’da elde edilen siyasi ve hukuki üstünlük, bu antlaşma ile sona ermiştir. Osmanlı böylece Avusturya başta olmak üzere Avrupa devletleri ile eşit bir statüye gelmiş; Orta Avrupa’daki üstünlüğünü ve eforunu kaybetmiş; kıtadaki ilerleyişi durmuştur. Bununla birlikte Prut Antlaşması’ndan sonra Osmanlı’nın imzaladığı tek karlı antlaşmadır.
Antlaşma, Habsburg-Osmanlı ilişkilerinde padişahın iyi niyetine bağlı olarak değil ortak ziyaretler neticeyi karara bağlanan ilk antlaşmadır. Bu antlaşmada, her iki taraf da değişik metinleri temel almıştır. Uzlaşma neticeyi Habsburg ve Osmanlı hükümdarları, eşit taraflar olarak görüşmeler yapmıştır. Diplomatik teamüller açısından ise Zitvatorok Antlaşması, Müslüman Osmanlı’nın Hıristiyan Avusturya’ya karşı üstünlüğünü ortadan kaldırmıştır.
Zitvatorok Antlaşması Maddeleri
Zitvatorok Antlaşması’nın imzalandığı bölgenin yakınındaki Radvao nad Dunajom köyünde bulunan barış abideyi.
Zitvatorok Antlaşması maddeleri, Osmanlı’nın Avusturya’ya göre daha avantajlı olduğunu göstermektedir. Ancak Osmanlı’nın aleyhine maddeler de içermektedir.
Zitvatorok Antlaşması maddelerinden en önemlileri şunlardır;
Osmanlı padişahı ile Avusturya arşidükü eşit statüde sayılacaktır. Osmanlı padişahı, Avusturya arşidüküne “Kutsal Roma İmparatoru” Kayser ya da Kaizer unvanı ile hitap edecektir. Estergon, Eğri ve Kanije kaleleri Osmanlı İmparatorluğu’nda; Yanıkkale Raab ve Komarom kaleleri Avusturya Arşidüklüğü’nde kalacaktır. Onbeş Sene Savaşları’nda taraflarca kazanılan topraklar, kazanan tarafta kalacaktır. Kaleleri işgal edilemeyecek, esir almak menedilecek ve esirler karşılıklı olarak değiş tokuş edilecektir. Avusturya Arşidüklüğü, Osmanlı’ya savaş tazminatı olarak tek seferlik 200 bin altın ödeyecektir. Avusturya’nın, egemenliği altındaki Macaristan toprakları için ödediği senelik 30 bin altın vergi kaldırılacaktır. Avusturya İmparatorluğu’nda krala vergi ödemeyen soylular, Osmanlı’ya vergi ödemeyecektir. Osmanlılara verilecek vergiler, Osmanlı memurları yerine ilgili köylerin muhtarlar tarafına bir araya gelecektir. Padişah ile arşidük, her 3 senede bir karşılıklı olarak birbirlerine hediyeler gönderecektir. Antlaşma, 20 sene süresince yürürlükte kalacaktır.
Zitvatorok Antlaşması Neticeleri
Zitvatorok Barış Antlaşması, Osmanlı açısından kritik bir dönüm noktasıdır. Askeri ve politik teamülleri değiştiren antlaşma, Osmanlı’nın siyasi tarihinin en önemli antlaşmalarından biri olarak görülmektedir. Prensipte 20 senelik bir yarıyıli içeren antlaşma, 60 sene yürürlükte kalmıştır. Osmanlı İmparatorluğu için bir zafer olarak görülse de gerçeğinde eski eforunu kaybetmesinin bir vesilesi ya da delili olarak kabul edilmektedir.
Antlaşma, Osmanlı’nın Orta Avrupa’daki üstünlüğünü sona erdirmiştir. Böylece Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’da ilerleyişi durmuştur. Zitvatorok Antlaşması’ndan sonra Osmanlı, Avrupa’da önemli miktarda toprak kazanamamıştır. Osmanlı, antlaşmadan sonra Habsburg Hanedanlığı Macar Kraliyeti – Kraliyet Macaristan topraklarında daha fazla ilerleyememiştir. Bu nedenle antlaşma, Osmanlı’nın ilk jeopolitik yenilgilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte barış antlaşması, Habsburg-Osmanlı hududunda takribî 50 sene sürecek bir istikrar sağlamıştır. Bu vaziyet, her iki devletin verimine olmuştur. Antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nun bir uyruğu olan Kırım Hanlığını da içermektedir.
Zitvatorok Antlaşması, 1533 senesinde imzalanan İstanbul Antlaşması’nda kazanılan hukuki ve protokol üstünlüğü, Osmanlı aleyhine sona ermiştir. Zira Zitvatorok Antlaşması ile Osmanlı ile Avusturya devletleri ve yöneticileri arasındaki hukuki ve protokol prosedürleri eşitlenmiştir. İstanbul Antlaşması’nda yer alan “Avusturya arşidükü, Osmanlı veziriazamına denktir” maddesi geçersiz kalmıştır.
Antlaşma maddelerinde arasında yer alan ve Avusturya’nın vergiden muaf yakalandığı madde, Osmanlı’nın gelirlerini eksiltmiştir. Avusturya’nın politik eforunu artıran Zitvatorok, uzun vadede Osmanlı aleyhine değişik gidişatlara da yol açmıştır. Bu antlaşmadan sonra Osmanlı Avrupa’dan çekilmeye başlamıştır. Takribî 93 sene Avrupa’da askeri egemenliğini az da olsa devam ettiren Osmanlı, 1699 senesinde imzalanan Karlofça Antlaşması ile büyük çapta toprak kaybetmiştir.
Zitvatorok Antlaşması Hakkında Verimli Bilgiler
Radvao nad Dunajom köyündeki barış abideyi, antlaşmanın 400’şöhretçi yıldönümü olan 2006 senesinde yaptırılmıştır.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Orta Avrupa’da karar süren bir devlettir. I. Dünya Savaşı’ndan sonra devrilmiştir. Bu imparatorluk, Avrupa’nın birçok ülkesinde karar süren “Habsburg Hanedanı” tarafından yönetilmiştir. Avusturya ve Macaristan içişlerinde bağımsız iki ayrı ülkedir; ancak dışişleri Habsburg İmparatoru tarafından yürütülmektedir. Bu nedenle Zitvatorok Antlaşması, Osmanlı ile Habsburglar arasında imzalanan bir antlaşma olarak da kabul edilmekte; “Habsburg-Osmanlı Barış Antlaşması” olarak da bilinmektedir. Zitvatorok Antlaşması’nın nedenlerinden biri olan Anadolu’daki Celali Ayaklanmaları, Osmanlı’da ciddi problemlere yol açmıştır. Uyuşma ziyaretlerinde her mevzu Arşidük Matthias ile Prag’daki ağabeyi İmparator II. Rudolf’a mektupla iletilmiş; bu iki isim ziyaretleri yakından takip etmiştir. Zitvatorok Antlaşması’nda Osmanlı, iki taraf arasında ticaretin başlamasını ve esirlerin özgür vazgeçilmesini arz etmiştir. Bu koşulların çoğu antlaşma metnine eklenmiştir. Antlaşmada Macarların mülakat dışında vazgeçilmesi arz edilmişt; ancak bu olası olmamıştır. Zitvatork Uyuşması ziyaretlerinde kararlaştırılan antlaşma maddeleri ile Osmanlı tarafına erişen antlaşma metni arasında anlaşmazlık tespit edilmiştir. Bu nedenle Zitvatorok, her iki tarafın değişik metinleri temel aldığı ilk antlaşmadır. Antlaşmanın orijinal metni, 1610 yılındag gözden geçirmesi için İstanbul’da bulunan Kral Matthias’e gönderilmiştir. Habsburgların arz ettiği metnin tanınması için 1615 senesine kadar Osmanlı padişahının onayı beklenmiştir. Altı kere uzatılan Zitvatorok Antlaşması’nın koşulları, 60 sene süresince yürürlükte kalmıştır. Günümüzdeki Slovakya’nın güneybatısındaki Radvan nad Dunajom köyünün merkezinde yer alan altı çanlı abide, Zitvatorok Barış Antlaşmasını simgelemektedir. Abide, antlaşmanın 400’şöhretçi yıldönümünde yani 2006 senesinde yaptırılmıştır. 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı, Osmanlı’nın Macaristan Seferi’ne çıkması neticeyi başlamıştır. Osmanlı ile Avusturya ve Balkan ülkeleri arasında süren savaşlar dizisidir. Bu savaş, Zitvatorok Antlaşması ile son bulmuştur.