Pandora, efsaneye göre dünyaya sevk edilen ilk kadın. Ona verilen pakette ise makûsluklar var; ve erkeklerin dünyası bir anda acılarla doluyor.
Pandora’nın Paketi, Yunan mitolojisinin en ehemmiyetli efsanelerinden biri. Zeus’un nefret ettiği insanları cezalandırmak için kullandığı Pandora isimli hoş kadının, “mutluluk kabı” olarak öğrenilen göz kamaştırıcı koliyi merakından açması ile dünyaya makûslukların dağılmasını mevzu alan efsane…
Pandora, Yunan mitolojisindeki çok tanrılı efsanelerin başında kazanç. Yunan mitolojisinde her şeyin bir tanrısı vardır ve bu tanrılar birbirleri ile gayret içindedir. Her biri inanılmaz hünerlere sahip ve insanlar gibi birbirlerine hasar verebilirler. Bu nedenle tanrılar dünyasında rekabet en üst düzeydedir. Pandora da bu rekabetin, gayretin ve hırsın anlatıldığı efsanelerden biri.
Tanrıların babası Zeus’un intikam ve cezalandırma hırsından kadınların merak duygusuna kadar uzanan bir efsane olan Pandora’da rekabet, aşk, hırsızlık gibi bir hayli entrikanın döndüğünü söyleyebiliriz. Kadınların merak duygusuna atıf yaparak “makûslukların kaynağı kadındır” algısı oluşturduğu iddia edilen bu mitolojik efsane, bir hayli kitap ve filme mevzu olmuş. Pandora Paketi ile alakalı merakınızı yazımızı okuyarak giderebilirsiniz.
Şiirle Dağılan Efsane
Pandora Efsanesi, kaynaktan kaynağa aktarılarak değişik versiyonları ile mitolojide yerini almış. Genel hatları ile kadın, merak, intikam ve makûsluk temalarının işlendiği efsaneden günümüze ışık tutan iletiler de alınabilir. Pandora’nın Paketi bir söylentiye göre ahşap bir kutu değil, topraktan yapılmış bir çömlek kavanoz. Ancak galat-ı meşhur olarak “Pandora’nın Paketi” ifadesi literatüre girdiği için ‘kutu’ ifadesini kullanacağız.
MÖ 750-650 seneleri arasında yaşadığı düşünülen Yunan didaktik şiirinin babası ünlü ozan Hesiodos’un “İşler ve Günler” isimli yapıtında uzun uzun anlatılan Pandora Efsanesi, Ortadoğu’da yaşandığı hipotez edilen mitolojik hadiseler silsilesi… Bazı kaynaklarda efsanede ismi geçen tanrı ve tanrıçaların tamamının Asya orijinli olması nedeniyle efsanenin de Asya’da yaşandığı iddia edilir. Bir söylentiye göre de Hesiodos, ilk insanlar Hz. Âdem ile Hz. Havva’nın yaratılmasını epik şiir stilinde Yunan mitolojisine aktarmış.
Efsanenin baş oyuncuları; tanrıların babası Zeus, Olympos tanrılarından uyanıklık, zeka simgeyi Prometheus ve kardeşi Epimetheus ile hoş kadın Pandora… Öbür şahsiyetler ise figüran… Efsane, insanlığın gözetici tanrısı titan Prometheus’un Zeus’a ait bilgelik ateşini çalması ile başlıyor. Sonrası ise bütün bir mucizevi film…
… Ve Kadın Dünyaya Kazanç
Zeus, yalnızca erkeklerin yaşadığı dünyada onların huzurunu kaçırmak ister. Bu hevesinin üzerine bir de insanlığın gözeticisi Prometheus, Zeus’un ateşini çalarak insanlara verir. Haliyle deliye dönen Zeus, ateşini alan Prometheus’u ve insanları cezalandırmak ister. Oğlu Hephaistos İfestos, demirciler tanrısıdır. Ondan tanrıçavari bir kadın yapmasını ister. Hephaistos, toprak ve sudan bir kadın yaratır. Tanrıçalar bu hoş kadına tatlı dil, sürükleyicilik verir. Çiçekler ve takılarla donatılan kadına tanrıların habercisi olan Hermes bazı makûsluklar verir. Kadının köpek vicdanı, tilki huyu vardır. Kadın hoştur ancak artık dili palavrayla, kalbi vefasızlık ve itaatsizlikle doludur.
Zeus ise, kadına “tanrıların hediyesi” anlamındaki Pandora ismini vermiştir. Bu kadın aynı zamanda dünyaya sevk edilen ilk kadın olacaktır. Zeus, Pandora’ya bir de kutu verir ve koliyi netlikle açmamasını tembihler. Prometheus’tan intikamını almak için kardeşi Epimetheus’u kullanmak ister. Epimetheus’a hediye olarak Pandora’yı yollayan Zeus, artık intikamını alabilecektir. Pandora, Epimetheus taşıtıyla insanların arasına karışmıştır. Prometheus, kardeşini, Zeus başta olmak üzere tanrılardan gelen hediyeleri almaması mevzusunda kezlerce uyarır. Epimetheus ise, ihtarlara kulak asmadığı gibi bir de Pandora’ya âşık olur. Bu aşk konutlulukla sonuçlanır.
Burada bir mevzuya dikkat toplamak gerekiyor. Efsanenin ana teması olan paketle alakalı değişik söylentiler var. Bazı kaynaklarda Zeus’un koliyi Pandora ile yolladığı belirtilir. Ancak öbür dedikodulara göre Zeus, bu konutluluğu intikam için fırsat olarak kullanır ve koliyi Epimetheus’a Pandora’yla evlendikten sonra düğün hediyesi olarak yollar. Tanrıların hediyesi Pandora, düğün hediyesi kutu… Bazı kaynaklarda da koliyi Hermes’in konutluluğundan sonra Pandora’nın evine vazgeçtiği doğrultusunda bilgiler var.
Kolinin nasıl sevk edildiği çok ehemmiyetli değil hakikatinde. Kasıt kolinin bir biçimde açılması… Zeus, kolinin açılmaması için Pandora’yı uyarır. Zira pakette tam makûsluklar vardır. Ancak Pandora’nın koliyi merak etmesini sağlar. Zeus’un ihtarları sırra karşı daha da merak uyandırır. Belki de Zeus’un emeli budur. Merak ettirip koliyi açtırmak ve makûslukları insanlara vazgeçmek.
Kolinin görünüşü baştan çıkarıcıydı. “Mutluluk kabı” deniliyordu. Pandora, paketteki sırra dinlediği merakına yenik düşer ve koliyi açar. Kolinin kapağını açar açmaz çevreye ve dünyaya tam makûsluklar dağılır. Vefat, hiddet, hastalıklar, salgınlar, açlık, kıskançlık, haset ve tam makûs hasletler… Huzurlu bir hayat yaşayan erkekler kolinin açılması ile acı, üzüntü ve efkâr yaşamaya başlar. Tam makûsluklar dünyaya dağılmıştır. Koliden kanatlı varlıklar uçup gider ve gece gündüz insanlara hasar verirler.
Bu gidişatı fark eden Pandora, pişman olarak kolinin kapağını hemen kapatmak ister. Zeus’un da isteğiyle güçle de olsa kolinin kapağını kapatır ve içinde bir tek şey kalır. Pakete makûsluklara karşı konulan “umut”, Pandora kapağı kapattığı için dışarı çıkamaz. Pandora’nın kolisinde veya makûsluk kabında insanlara mutluluk veren tek şey kalmıştır; o da umut… Zeus, insanların aralıksız işkence sürüklemesini; aynı zamanda hayattan bırakmamalarını istedi. Bunun için pakette umudu vazgeçti. “Umutsuz yaşanmaz” tabiri belki de bu biçimde anlam buluyor.
Hesiodos’un Şiirindeki Pandora
Ünlü ozan ve şair Hesiodos’un epik şiirinde anlatılan Pandora efsanesinde ise değişik ayrıntılar var. Bir de onun kaleminden göz atalım ünlü efsaneye;
Zeus’un kalbi insanlara nefretle doludur. Ateşi insanlardan gizlemiştir. Gök ile yer tanrılarının oğulları olan titanlardan İapetus’un oğlu, ateşi çalıp insanlara verir. Zeus, bunun üzerine çok öfkelenir ve şöyle der; “Uyanık, beni alt ettiğin için mutlu musun? Ateşi çaldığın için mutlu musun? Bu insanların trajediyi olacak! İnsanlara ateşin karşılığı olarak öyle makûsluklar vereceğim ki kendi yok oluşlarını mutlulukla karşılayacaklar.”
Zeus, ateş ve maden tanrısı, demircilik ustası ikinci kuşak titan olan çirkin ve topal oğlu İfestos’tan Hephaistos veya Vulcan tanrıçalara benzeyen bir insan yapmasını istedi. İfestos, toprak ve sudan tanrıçalara benzeyen bir insan yaptı. Hoş bir surat ve zarif bir ses ile donattı. Atena, ona el işleri öğretti. Afrodit, ona zarafet lütfetti. Hermes, ona yüzsüzlük ve hilekârlık verdi. Bir Hayli tanrı ve tanrıçadan iyi ve makûs özelliklerle bezendi. ismine de Pandora denildi.
Zeus’un sevgilisi Maia’nın oğlu olan Hermes, tanrıların habercisiydi ve Zeus’un başka bir sevgilisi olan İo’yu kurtarmak için surat gözlü canavar Argos’u öldürmüştü. Hileciydi ve hırsızların da tanrısı olarak öğrenilirdi. Bu uyanık tanrı, Pandora’yı Epimetheus’a hediye olarak sundu. İhtarlara dikkate almayan Epimetheus’un kabul ettiği “hediyeye” âşık olması insanlığın makûsluklara bulanmasına neden oldu.
Hesiodos, efsanenin bundan sonraki kısmını şöyle anlatır: “Ve kadın koliyi açtı. Salgınlar, hastalıklar, makûsluklar koliden çıkıp insanoğlunun arasına karıştı. Yalnızca umut Pandora’nın kolisinde kaldı.”
Pandora ve Kadın
Pandora’nın Paketi, “kadınların merakı suratından insanların işkence sürüklediği” gibi bir algının başlangıç noktası. Yunan felsefesindeki kadın husumetinin bir göstergesi. İlk kadın dünyaya geliyor, merakına yenilip makûsluk paketini açıyor, huzur içinde yaşayan erkekleri makûsluklara boğuyor. Efsaneden şöyle anlamlar çıkaranlar da var; tam makûslukların kaynağı kadındır, hayatı karmaşaya sokarlar ve her kadınının içinde potansiyel bir Pandora’nın Paketi vardır. Bazılarına göre de Pandora’nın Paketi, erkek ile kadının birbirini bitirmesinin bir sembolü. Pandora bir bütünleyendir. Kadın ile erkeğin, makûsluk ile iyiliğin tümleyeni… Kutu; bütünlük ve terslikleri, kolinin açılması; özgür istemi semboller. Artık dünyada yalnızca erkekler ve iyilikler yok; kadın ve makûsluklar da var. Dilimizde de yer alan “Açtırma koliyi, söyletme makûsu” tabirinin orijini hakikatinde bu efsaneye sabrediyor. “Pandora’nın Paketi’nu açtırma” tabiri de giderek dağılan ifadelerden… Kısaca, “koliyi açtırırsan dönüşü olmayan bir yola girmiş olursun” demektir.