Krom, metalik madenler arasında dayanıklılığı ve parlaklığı ile çok sık seçim edilen bir elementtir. Krom ve demir alaşımı, ehemmiyetli bir hammaddedir.
Krom, metalik bir elementtir. Natürel bileşenlerden bkocamandır. Kimya sanayisi, otomotiv, mutfak ve banyo metalleri, metalürjide, dayanıklı ve sert metal alaşımları başta olmak üzere birçok sektörde çok sık kullanılan krom, metalik görünüşü ve dayanıklılığı sebebiyle seçim edilir. Paslanmaz çeliğin yakın arkadaşıdır. Kromun demir ve nikel alaşımları çok büyük yapılarda ve ehemmiyetli makine ve motor parçalarında kullanılır. Sert; ama kolay kırılan yapısı, parlak ve göze hitap eden görünüşü ile birçok sektörün el üstünde yakaladığı bu element hakkında merak ettiklerinizi yazımızda bulabilirsiniz.
Özellikleri Nelerdir?
Krom, 1797 senesinde Fransız kimyacı Louis-Nicolas Vauquelin tarafından keşfedilmiştir. Vauquelin, bir mermi filizinin içinde kroma tesadüfmüştür. Çok sert bir element olan krom, 1907 derecede eritilebilir, 2672 derecede kaynar. 118 element arasında 24. sırada yer alır. Sembolü ‘Cr’dir. Atom ağırlığı 51,996 biçimindedir. Periyodik cetvelin IV-B grubunda yer alır.
Krom metalinin ekonomik olarak üretilebildiği tek mineral ‘kromit’tir. Bir demir krom oksit olan kromitin kimyevi yöntemi; “FeCr2O4” biçimindedir. Kromit, kristalleri pek görülmeyen ağır bir mineraldir. Kromit minerali ve krom yatakları ultrabazik kayaçlar içinde bulunur. Saf kromite ender tesadüfülür. Krom madeninin kimyevi bileşimi sanayideki kullanım alanını belirler. Sanayideki kullanım alanına göre fiziksel özellikleri ve kimyevi bileşimi ile alakalı sınırlamalar mevcuttur. Ancak teknolojik büyümeler bu hudutları elastikleştirmektedir.
Yıpranmaya ve ısıya dayanıklı, fazla sert yapısı sebebiyle sanayi ve sanayide bırakılmaz bir elementtir. Kolay kırılır, çok iyi cilalanabilir, paslanmaz özelliği vardır. Nemli havaya dayanıklıdır. Gümüş gri ve mavimsi beyaz rengindedir. ismini de Yunanca renk anlamına gelen ‘chroma’ sözcüğünden almaktadır.
Tabiatta saf krom bulunmaz, başka elementlerle bileşik gidişatındadır. Bazı operasyonların ardından saf krom elde edilerek toz veya akışkan halde kullanılır. Bazı yiyeceklerde de krom bulunur. Misalin; yumurta sarısı, peynir, üzüm suyu, istiridye, maya, yer fıstığı gibi besinlerde belli oranlarda krom kapsar. Kandaki şekerin hücrelere aktarılmasına destekçi olur.
Öte yandan, gelişmiş teknolojiler kullanılarak krom alaşımlarında, alaşımın özelliğini bozmadan kullanılan krom ölçüsünün eksiltilmesi ve krom kapsayan malzeme ve mahsullerin geri dönüşüm yoluyla tekerrür kullanılması gibi araştırma ve geliştirme Ar-Ge çalışmaları yapılmaktadır.
Hangi Alanlarda Kullanılır?
Krom, çok güzergahlı bir elementtir. Çelik, alyaj demir alaşımları, kimya ve refrakter ateşe dayanıklı malzemeler sanayilerinde değişik oranlarda ve biçimlerde kullanılmaktadır.
Metallere sertlik sağladığı için zırhlı taşıt yapımında kullanılır. Nikel ile birlikte paslanmaz çeliklerde çok sık kullanılır. Ten tabaklamada toz krom kullanılır ve tene uzun vakit dayanıklılık özelliği kazandırır.
Krom, ayrıca; kaplama, metal cilalama, çimento, sırça, reaktörler, kurşun, top, muhtelif silahlar ve cephaneler, gemi, otobüsler, otobüs durakları, tren vagonları, cadde aydınlatma sistemleri, uçak, uzay sanayisi, merdiven fobilikleri ve parmaklıkları, otomotiv, motorlar, motosikletler, bisikletler ve ağır sanayi gibi birçok sektörde alaşım halinde veya saf olarak muhtelif operasyonlardan geçirilerek kullanılmaktadır.
Misalin; bazen bir lavaboda krom alaşımına rastlarız. Harley Davidson motosikletlerin parlak motor kaplamalarında, bazen bir otomobilin marka sembolünde, bazen kaşık ve çatallarda kromun izlerini görmek olası. Parlak görünümü sebebiyle taşıtların tamponları, şeritleri, metal ziynetleri gibi dikkat çekici parçalarda da kromun tesiri vardır.
Metal kaplama, seramik, organik sentetikler, boya maddeleri ve boyalar, parlatıcı gereçler ve kimyeviler, katalistler, konserve yapma casusları, su harekâta, sondaj balçığı gibi alanlarda da krom alaşım ve kimyevilerinin ehemmiyetli bir yeri vardır. Krom alaşımlarının dayanıklılığı ve ısıya mukavemeti makine ve motor parçalarında da kullanılmasını gerekli kılmıştır. Minik bir misal verecek olursak; yarış arabalarının motorlarındaki silindirlerin astarları kromla kaplanır.
Krom ve alaşımları, paslanmayı önleyici özelliği sebebiyle gemi ve uçak sanayisinde; boya hammaddesi, sodyum bikromat ve kromik asit olarak kimya sanayisinde; yüksek performans alaşımlarında; ısıya ve elektriğe dirençli alaşımlarda; kromun süper alaşımları ise, yüksek ısıya dayanıklı ve yararı yüksek cinsbin motorlarında sıklıkla kullanılmaktadır.
Krom ve Ferrokrom
Dünya krom yapımının takribî yüzde 95’i ferrokrom imalinde kullanılır. Her cins demir alaşımının genel ismi olan ferroalyaj maddeler ise, çelik ve döküm sanayisinin olmazsa olmazıdır. Ferrokrom ve ferroalyajlar için de krom bırakılmaz bir maddedir. Ferrokrom, yüzde 50 ila yüzde 70 arasında krom; yüzde 30 ila yüzde 50 arasında da demir kapsayan bir alyajdır. Bu alyaj; krom-oksit ile demir-magnezyumun elektrik ark ocağında eritilmesi ile elde edilir.
Yüksek demirli krom ferrokrom madeni, metal sanayisinin ehemmiyetli bir hammaddesidir. Krom, demiri sertleştirmek için ferrokrom veya nikel ile birlikte demire katılarak çok daha sert bir alaşım elde etmek için kullanılır. Bu alaşımlar; makine parçaları, zırhlar, köprü malzemeleri ve elektrik dirençleri gibi yüksek ve devamlı dayanıklılık gerektiren malzemelerde değerlendirilir.
Metalürji, başka bir deyişle metal ve alaşımlarının kullanıldığı sanayide krom ehemmiyetli bir yer meblağ. Metalürji sanayisinde krom; ferrokrom, ferrosilikokrom, krom bileşikleri, ekzotermik krom katkıları, öbür krom alaşımları ve krom metali biçiminde kullanılır. Özellikle paslanmaz çelik yapımının başlıca maddelerinden bkocaman olan ‘ferrokrom’, demir ve krom alaşımı bir maddedir. Paslanmaz çelik, silah yapımının ana maddesidir. Ferrokrom, çelik imalinde demire dayanıklılık kazandırmak, korozyonu ve oksidasyonu önlemek, kırılma ve darbelere karşı direnç kazandırmak için kullanılır.
Ferrokrom; özel kuruluşlarda üretilir. Daha çok krom madeni bulunan ülkelerde ve krom madenleri yakın alanlarda ferrokrom kuruluşları kurulur. Ayrıca ferrokrom kuruluşlarının etrafa verdiği hasarlar sebebiyle özellikle sanayisi gelişmiş Amerika, Avrupa ülkeleri ve Japonya gibi ülkeler ferrokrom kuruluşu kurmaktansa ferrokrom ithal etmeyi seçim etmektedir. En büyük ferrokrom kuruluşları, krom madeni doğrultusundan zengin olan Güney Afrika’da bulunmaktadır. Türkiye’de ise Antalya ve Elazığ’da bulunan ferrokrom kuruluşlarında krom işlenmektedir. Türkiye’de üretilen ferrokromun tamamına yakını ihraç edilmektedir. Türkiye’deki ferrokrom tüketimi senelik vasati 1000 ton etrafındadır. Bu oranlar, ferrokromun kullanım alanları büyüdükçe çoğalmaktadır.
Dünyada yüksek karbonlu ferrokrom tüketiminde çoğalış kollanmaktadır. Bu sebeple paslanmaz çelik tüketimi de çoğalış trendine girmektedir. Dolayısıyla ferrokrom talebi de giderek çoğalmaktadır.
Krom Hangi Ülkelerde Bulunur?
Türkiye’nin yurtdışına en fazla ihraç ettiği madenlerden bkocaman olan krom şu bölgelerdeki maden yataklarından çıkarılmaktadır: Guleman Elazığ yöresi; Fethiye, Köyceğiz, Denizli yöresi; Bursa, Kütahya, Eskişehir yöresi; Mersin, Karsantı, Pınarbaşı yöresi; Erzincan, Kopdağ yöresi; İskenderun, Kahramanmaraş yöresi…
Türkiye, krom ihracatında Güney Afrika’dan sonra ikinci sıradadır. Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü’nün 2016 seneyi bilgilerine göre Türkiye; Çin, İsveç, Belçika, Malta ve Ukrayna başta olmak üzere toplam 19 ülkeye 1.254.585 ton krom ihracatı reelleştirmiştir. Türkiye krom ihracatının yüzde 83,49’unu Çin’e yapmaktadır ve Çin’in ehemmiyetli bir krom madeni tedarikçisi konumundadır. Türkiye’nin 2016 seneyi krom ithalatı ise 131.152 ton olarak kayıtlara geçmiştir. Türkiye; çiğ krom madeni, ferrokrom ve krom kimyevileri ihracatından ehemmiyetli döviz kazancı elde etmektedir. Türkiye’nin toplam krom rezervinin 26 milyon ton olduğu hipotez edilmektedir.
Dünyanın en büyük krom harcayıcısı Amerika Birleşik Devletleri’dir. Uzay sanayisindeki büyümelere paralel olarak Amerika’daki krom tüketimi giderek çoğalmaktadır. Uzay sanayisinde kullanılan yüksek performans alaşımlarında krom seçim edilmektedir. Batı ülkelerinin krom tüketiminin takribî yüzde 60’ı Amerika’ya aittir.