Uzay araştırmalarının en önemli müesseselerinden biri olan NASA, 1958 senesinden bu yana suratlarca uzay görevini ve programını uyguladı.
NASA, Amerika Birleşik Devletleri’nin Amerika Birleşik Devletleri uzay programlarını yürüten müessesedir. Amerika Birleşik Devletleri’nin uzay çalışmalarına istikamet veren bir müessese olan NASA, “Ay’a ayak basan ilk insan” programı olan Apollo’yu zaferle uygulamıştır. Amerika ile Rusya arasındaki uzay yarışında “uzaya ilk uydu ve ilk insan yollama” yarışını Rusya, “Ay’a ilk insan yollama” yarışını da Amerika kazandı. NASA, hali hazırda çok sayıda uzay programını yürütüyor ve uyguluyor. NASA, “National Aeronautics and Space Administration” ifadesinin kısaltmasıdır. Türkçesi “Milli Havacılık ve Uzay Dairesi” şeklindedir. Uzaya gidememe ihtimaliniz çok yüksek; ancak makalemizde NASA ve uzay çalışmaları ile ilgili birçok bilgiyi bulabilirsiniz.
“Saturn I” uzay taşıtının imali – 18 Eylül 1964
NASA’nın Tarihi
Amerika’nın 34. başkanı Dwight David Eisenhower tarafından 29 Temmuz 1958 tarihinde askeri emellerle kurulan NASA, 1 Ekim 1958 tarihinden itibaren sivil hayata yönelik faaliyetlere başladı. NASA’nın kuruluşu, Amerika Birleşik Devletleri’nin Rusya ile “uzay yarışına” katılması anlamına geliyor.
NASA’dan evvel kurulan NACA National Advisory Committee for Aeronautics yani “Havacılık Alanında Milli Danışma Komitesi”, 1915 senesinde faaliyete başladı. NACA, “NASA’nın lider kuruluşu” olarak kabul ediliyor. Amerika Birleşik Devletleri’nin savaş uçakları tasarımları üzerinde çalışmalar yapmış, 1946 senesinden itibaren de süpersonik roketler üzerinde çalışmalar yapmıştır. 1950’li senelerde Amerika ve Sovyetler Birliği arasında “uzaya uydu yollama” rekabeti yaşanıyordu. Sovyetler Birliği’nin Rusya ürettiği “Sputnik-1” isimli uydu, 4 Ekim 1957 tarihinde uzaya ulaşmayı başaran ilk insan imali uydu olarak tarihe geçti. Sovyetler, bu anlamda uzay rekabetinin ilk raundunu kazanmış oldu. Bu gelişmenin ardından Amerika Birleşik Devletleri ile Rusya arasında “Sputnik krizi” ismi verilen ve “uzay yarışı” sürecinin başlangıcını oluşturan kriz yaşandı. Amerika Birleşik Devletleri, Rusların gerisinde kalmamak için bir ekip tedbirler aldı.
İkinci Dünya Savaşı sonrası aerodinamik uzmanları, NACA’ya katıldı. Jet motorları ve süpersonik uçakların tasarımı ve üretimi mevzusunda ilerleme kaydedildi. Başkan Eisenhower, 29 Temmuz 1958 tarihinde NACA’nın ismini “NASA” olarak değiştiren yasayı onayladı. Böylece NASA kurulmuş oldu. 1 Ekim 1958’de, NASA’nın, 4 laboratuvarı, 8 bin personeli ve 100 milyon dolarlık bütçesi vardı. Daha sonra askeri araştırmalar, balistik füze araştırmaları, donanma ve hava araştırmaları için bazı ajanslar heyetti. Kaliforniya’daki jet laboratuarı NASA bünyesine katıldı.
Wernher Magnus Maximilian von Braun, Amerika ve Almanya’da roket gelişimini sağlayan bilim adamıdır. “Amerika uzay programının babası” olarak bilinir. Von Braun, Ay’a insan gönderilmesini sağlayan Apollo programında kullanılan “Saturn V” isimli roketi tasarlayan isimdir.
Sputnik Krizi
Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasında 1950’li senelerde yaşanan “uzay” krizidir. Bu senelerde yaşanan uzaya ilk defa uydu yollama rekabeti sırasında Rusya, “Sputnik-1” ismi verilen minik bir uyduyu 4 Ekim 1957 tarihinde uzaya gönderdiğini ve yörüngeye oturttuğunu duyurdu. Amerika Birleşik Devletleri açısından büyük bir şoka neden olan bu olay üzerine Amerikalılar, Sovyetlerin uzaya nükleer silah gönderebileceği ve uzay teknolojisinde geri kalacakları düşüncesine kapıldı. Dönemin Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Dwight David Eisenhower, askeri tüketmeleri kısıtlamak ve uzay programı geliştirememekle yargılandı. Bunun üzerine Amerika Birleşik Devletleri, 1 sene içinde 11 uydu fırlatma denemesi yaptı; ancak hiçbirinde galibiyetli olamadı. Sovyetler Birliği, 3 Kasım 1957 tarihinde bu sefer “Sputnik-2” isimli ikinci uyduyu “Laika” isimli bir köpekle uzaya fırlattı ve galibiyetli oldu. Böylece Ruslar, uzaya canlı yollayan ilk ülke oldu. Ruslar, Uzay Çağı’nı açarak rekabeti kazanan ülke olarak tarihe geçti. Amerika ise, NASA sayesinde ilk insanlı uçuş programını uyguladı. 1969-1972 seneleri arasında reelleşen Apollo Projesi kapsamında Ay’a 12 astronot yollayan Amerika, Rusya ile rekabetinde bir adım öne geçti. Bu proje kapsamında Ay’a ilk ayak basan insan da bir Amerikalı olarak tarihe geçti. Gelinen safhada Amerika ve Rusya ortak uzay programları uygulayabiliyor.
NASA’nın Programları
NASA, günümüze kadar insanlı ve insansız çok sayıda uzay ve uçuş programını hayata geçirdi. İletişim ve bilimsel emelli programlarda, ilk Amerika uyduları yörüngeye oturtuldu. Güneş Sistemi’ni incelemek için uzaya çeşitli sondalar gönderildi. NASA’nın uzay programlarını ve uygulanan projeleri şöyle sıralayabiliriz;
İnsanlı Uzay Programları: NASA, roket gücüyle çalışan deneysel uçak programını, “uzaya insan yollama” programı olarak değiştirdi. Daha sonra “tek kişilik roket” programı olarak güncellendi. Ardından 1961 senesinde Başkan John F. Kennedy, 1960’lı senelerin sonunda Ay’a insan gönderip geri getirme hedefini koydu. Bu hedef, 1969 senesinde Apollo Projesi ile gerçekleşti. Daha sonraki senelerde de değişik insanlı uzay programları geliştirildi ve uygulandı.
X-15 Roket Uçak 1959-1968: NACA’nın deneysel hipersonik roket projesi olarak başlayan “X-15 Roket Uçak” projesinde üretilen 3 uçak, ilk test uçuşunda takribî 510 kilometre sürate erişti. 1959-68 seneleri arasında 12 pilotla 199 uçuş gerçekleştirildi. Bu uçuşlar sırasında erişilen 7273 kilometre sürat, “insanlı bir hava vasıtayı ile sürat rekoru” olarak kayıtlara geçti Bu rekor 2014 senesine kadar geçerli kaldı. Program; ufuk tanımlı navigasyon, tazyikli uzay giysisi ve reaksiyon hakimiyet sistemi jetleri gibi pek çok teknik buluşa liderlik etti. Atmosfere giriş ve çıkışlarda elde edilen veriler, yeni uzay vasıtalarının tasarımında kullanıldı.
Merkür Projesi 1959-1963: Uzay yarışındaki ilk hedef, Dünya yörüngesine insan göndermekti. NACA bünyesinde bu çerçevede, “Men in Space Soonest” yani “en kısa müddette uzayda insan” isimli bir proje başlattı. 1958 senesinde proje kapsamında uzay kapsülleri tasarımları seçildi. Aynı sene NASA heyetti ve proje NASA’ya devredildi. Projenin ismi “Merkür Projesi” olarak değiştirildi. Bu projede, ilk olarak donanma, hava güçleri ve deniz piyadeleri test pilotlarından 7 astronot seçildi.
Bu arada, Sovyetler Birliği de “uzaya insan yollama” yarışına devam ediyordu. 12 Nisan 1961 tarihinde “Vostok-1” isimli uzay vasıtayı ile kozmonot Yuri Gagarin’i uzaya yollayarak, Amerika’dan 1 ay evvel “uzaya ilk insan yollayan ülke” Sovyetler Birliği oldu. Gagarin, Dünya yörüngesinde ilk defa tur atarak Uzay Çağı’nı başlatmış oldu.
Amerika, bir defa daha uzay rekabetinde şok yaşadı. Gagarin’in uzaya çıkmasından takribî 1 ay sonra, 5 Mayıs 1961 tarihinde astronot Alan Shepard, “Freedom-7” isimli roketle uzaya çıkan ilk Amerikalı ve ikinci insan oldu. Shepard’ın içinde bulunduğu roket uzaya çıktı; ancak Dünya yörüngesine oturamadı. 20 Şubat 1962 tarihinde astronot John Herschel Glenn, “Friendship-7” isimli roketle Dünya yörüngesine gönderilen ilk Amerikalı oldu, uzaya çıkan üçüncü insan oldu. Glenn, Dünya’nın çevresinde 3 kez döndükten sonra yeryüzüne döndü. 15-16 Mayıs 1963 tarihlerinde de astronot Gordon Cooper ise, Merkür Projesi’nin en uzun ve en son uzay uçuşunu gerçekleştirdi. Cooper, “Faith-7” isimli roketle Dünya yörüngesinde 22 kez dönerek yeryüzüne döndü. 34 saat yörüngede kalan Cooper, uzayda yatan ilk Amerikalı oldu.
Gemini Projesi 1961-1966: Bu proje, “Ay’ insan yollama” programı olan Apollo Projesi’ne hazırlık niteliği taşıyor. Amerika tarafından uygulanan ve daha önceki tüm projelerin rekorunu kıran bir projedir. “Gemini-1” uzay vasıtayı, 8 Nisan 1964 tarihinde fırlatıldı. İlk iki taşıt insansız iken, 23 Mart 1965 tarihinde fırlatılan “Gemini-3” vasıtayı, Amerika’nın bu projedeki ilk insanlı uzay uçuşunu gerçekleştirdi. Bu uçuşta, Gus Grissom ve John W. Young isimli astronotlar yer aldı. 1965-66 seneleri arasında bu proje kapsamında 9 uzay uçuşu gerçekleştirildi. Bu müddette uzayda insan sıhhati üzerine çeşitli tıbbi veriler toplandı.
Neil Louis Armstrong, “Ay’a ayak basan ilk insan” olarak tarihe geçti.
Apollo Projesi 1961-1972: Amerika ile Rusya arasındaki uzay yarışı tüm süratiyle devam ederken, dönemin başkanı Kennedy, Kurultay’ye “Ay’a ilk insanı yollama” tasarısını sundu. Programın ismi, “Apollo Projesi” olarak belirlendi. 1968 senesinde, proje kapsamında ikinci insanlı uzay uçuşu olan “Apollo-8” uçuşunda astronotlar Ay’ın çevresine getirildi. Nihayet Amerikalı astronot Neil Louis Armstrong, “Apollo-11” uçuşunda 20 Temmuz 1969 tarihinde Ay’a ayak bastı. Armstrong, “Ay’a ayak basan ilk insan” olarak tarihe geçti. Apollo Projesi kapsamında toplam 12 astronot, Ay’ın üzerinde yürümeyi muvaffak oldu. Bu proje, aynı zamanda pespaye Dünya yörüngesi dışındaki ilk insanlı görevdi ve ilk defa bir insan değişik bir astronomik cisme dokundu. Apollo-17, son “ay yürüyüşü” göreviydi.
Skylab İstasyonu 1965-1979: Amerika’nın bağımsız tek uzay istasyonu olan Skylab, 1965 senesinde planlandı. Ağırlığı 77,088 kilogramdı. 14 Mayıs 1975 tarihinde “Saturn V” roketinin en üst iki kademesine yerleştirilerek 435 kilometre yükseklikteki yörüngeye gönderildi. 1973-1974 seneleri arasında 171 gün kullanıldı. Astronotların istasyona geliş gidişleri, Apollo taşıtları ile sağlandı. Üç kişilik tayfa, 28, 59 ve 84 günlük periyotlarla uzayda kaldı. Skylab, mikro yer çekimi ve güneş gözlemi gibi görevleri yürüttü. 11 Haziran 1979 tarihinde yeryüzüne döndü.
Apollo-Soyuz Test Projesi 1972-1975: Amerika ve Sovyetler Birliği’nin ortak yaptığı bir uzay programıdır. 24 Mayıs 1972 tarihinde dönemin Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Richard Nixon ile Sovyetler Birliği Başkanı Aleksey Kosigin tarafından imzalanan bir uyuşma çerçevesinde uygulandı. Beynelmilel uzay vasıtalarının birbirlerine kenetlenmesi emeliyle yürütüldü. Bu kapsamda, Apollo modülü ile Soyuz uzay taşıtının buluşup kenetlenmesi hedeflendi. Temmuz 1975 tarihinde program zaferle uygulandı.
Uzay Mekiği Programı 1972-2011: NASA’nın en çok ehemmiyet verdiği programlardan biri olan “uzay mekiği” projesi, sürekli uzaya gönderilebilecek, yeniden kullanılabilecek ve yörüngede dolaşabilecek mekikleri kapsayan bir projedir. Bu kapsamda 4 uzay mekiği planlandı. Uzay mekikleri; uzay vasıtayı, yakıt tankı ve itici roketlerden oluşan bir vasıtadır ve takribî 25 ton yük taşıyabilir. İlk uzay mekiği Columbia, Yuri Gagarin’in uzaya çıkışının 20. yıldönümü olan 12 Nisan 1985 tarihinde uzaya gönderildi. 1988-1998 seneleri arasında uzay mekikleri, “Spacelab” isimli uzay taşıtını 20 değişik görev için uzaya taşıdı. Bu vasıtanın en önemli görevi, Hubble Uzay Teleskopu’nun uzaya götürmesidir. Bu proje kapsamında 30 sene süresince 135 değişik görevle 300 astronot uzaya gönderildi. Uzay görevleri sırasında alana gelen iki kazada uzay taşıtları ufalandı ve toplam 14 astronot hayatını kaybetti. Son görev, Atlantis mekiğinin 21 Temmuz 2011 tarihinde yeryüzüne inmesiyle bitirildi.
Beynelmilel Uzay İstasyonu 1993-Devam ediyor: Amerika, Rusya, Japonya, Avrupa ve Kanada’nın yürüttüğü ortak bir projedir. 1998 senesinde imaline başlanan istasyon, beynelmilel antlaşma ve kaidelere göre kullanılıyor. Uzaya çıkan astronotlar, 6 ay bu istasyonda kalabiliyor. Üzerinde yaşanabilen yapay bir uydudur. İstasyonun görevi Amerika tarafından 2024 senesine kadar uzatıldı.
Ticari Tedarik Servisi 2006-Devam ediyor: Bu program kapsamında, Beynelmilel Uzay İstasyonu’na hizmet edecek insansız ticari vasıtalar geliştirilmektir. Programa katılan şirketler, belirlenen hedeflere uygun taşıt geliştirdiklerinde ödül alır.
Ticari Tayfa Programı 2010-Devam ediyor: Projenin emeli; Beynelmilel Uzay İstasyonu’na 4 kişilik uzay vasıtayı yollamak, 180 gün istasyonda kalmalarını ve yeryüzüne dönmelerini sağlamaktır. Projenin emelleri arasında ticari bir uzay istasyonuna insan taşınması da var.
NASA’nın Aktif Programları
NASA, aktüel programları kapsamında Mars, Satürn, Jüpiter ve Plüton’un incelenmesi, Ay’a kalıcı bir üs kurma, asteroitlere uzay uçuşu gibi hedefleri bulunuyor. Bu hedefler çerçevesinde hali hazırda devam eden aktif programlar şunlardır; 2001 Mars Odyssey Mars için uydu sondası, Cassini Satürn için uydu sondası, Chandra X-ışını Gözlemevi, Curiosity kâşif robotu Mars Bilim Laboratuvarı, Dawn Asteroid sondası, Hubble Uzay Teleskopu, Beynelmilel Uzay İstasyonu, Kepler görevi, Messenger Merkür uydu sondası, Yeni Ufuklar, Mars keşif sondası, MAVEN, Opportunity keşif robotu Mars, Spitzer Uzay Teleskopu, Pespaye Dünya Yörüngesi Ötesi Programı.
NASA’nın Juno uzay vasıtayı tarafından çekilen Jüpiter’in 95 dakikalık renk değişimi resimleri – 29 Eylül 2017
Bunları Biliyor Musunuz?
Uzaya gönderilen insan imali ilk uydu olan Sputnik-1 uydusu, basketbol topu büyüklüğünde ve 85 kilogram ağırlığındaydı.John F. Kennedy Uzay Merkezi, 1968 senesinden beri insanlı uzay programlarına ev sahipliği yapan bir tesistir. Tesis, Florida eyaletine bağlı Brevard kentindeki Merritt Adası’nda bulunuyor. Tesisin uzunluğu 55 kilometre, genişliği 10 kilometredir.
Amerika’nın “Ay’a ilk insan yollama” programı olan Apollo Projesi, Amerika’nın en pahalı bilimsel programlarından biridir. Bu projenin maliyeti tahmini olarak 202 milyar dolar olarak belirlenmiştir.
Apollo Projesi kapsamında Ay’dan 381,7 kilogram numune alındı. Bu numuneler, Ay’ın yapısı ile ilgili önemli bilgilere erişilmesini sağladı.
Beynelmilel Uzay İstasyonu, uzay tayfasını 6164 gün kesintisiz barındırarak, “en uzun ve kesintisiz olarak uzayda insan bulundurma” rekorunu kırmıştır. Daha önceki rekor, 3644 günle Rus uzay istasyonu Mir’e aitti.
NASA, Dünya ve Güneş sistemini incelemek için bugüne kadar binden fazla insansız uzay uçuşu gerçekleştirdi.
NASA, son senelerde uzayda sağlık meselelerinin çözülmesi, uzaydan ummanlar, karalar, atmosfer, biyosfer ve kriyosferin incelenmesi gibi görevleri sürdürmektedir.
NASA’nın 2017 bütçesi 19,5 milyar dolar olarak belirlendi. Kurultay’nin bütçeyi onaylaması sırasında NASA’ya önümüzdeki 25 sene içinde “Mars’a insan yollama” hedefi verildi.