MÖ 287 ile MÖ 212 seneleri arasında yaşadığı sanılan Arşimet, hidrostatikin ve mekaniğin temellerini atan ilk fizikçi, aynı zamanda matematikçi, feylesof, astronom ve mühendistir. Bulunan en daha önceki kaynaklara göre yaşadığı yer o zamanlar Yunanlara ait olan Sicilya adasında bulunan Siracusa isimli bir şehirdir. Arşimet yaşadığı seneler boyunca kesintisiz devam eden savaş etraflarından dolayı ne kadar doğduğu şehri terketmek zorunda kalmışsa da daha sonrasında yine doğduğu şehir Siracusa’ya dönmüş ve burada ölüm etmiştir.
Sicilya adasının çevresini kaplayan Akdeniz’de o senelerde kesintisiz devam eden Roma, Yunan ve aynı zamanda da Kartacalılar savaşları bu bölgedeki insanların deniz savaşları mevzusunda tecrübelenmesine ve her an vefat tehditi ile yaşamaya alışmalarına neden olmuştur. Bu savaşların Arşimet’in yaşamı ve çalışmaları üzerindeki tesirlerine yazının ilerleyen bvefatlarında değineceğiz.
Savaş Yarıyılında Arşimet
Arşimet genel olarak bütün yaşamı boyunca politikadan uzak durmayı seçim etmiş ve kendini yalnızca çalışmalarına vermiştir. Ancak MÖ 218 senesinde Romalılar’ın en başarılı konsüllerinden bkocaman olan Claudius Marcellus Arşimet’in memleketi olan Siracusa’ya büyük bir ordu ile hamlede bulunmuştur. Memleketini ve şehirde yaşayanları kurtarmak için, önde gelen politik liderlerin de bu arzda bulunmaları üzerine şehre saldıran Romalıların gemilerine karşı onların bir çırpıda suya batmasını ve korunmasız hale gelmesini sağlayan bir sistem buluş etmiştir. Bu sistem sayesinde Romalıların atağını yavaşlatmayı ve durdurmayı başaran Arşimet, Claudius Marcellus’un şehri yalnızca gemilerle gelen askerle ele geçiremeyeceğini kavramasını sağlamıştır.
Arşimet’in Siracusa’da kurduğu güçlü korunma sistemleri genel olarak gemileri bir çırpıda suya batırmayı başarabilen vinçler ile kaya ve metal fırlatabilen cihazlardan oluşmaktaydı. Arşimet’in korunmasına karşı bir başarı sağlayamayacağını kavrayan Claudius Marcellus, şehri tamamen abluka etmeyi ve bu biçimde şehri ele geçirmeyi tasarlamıştır. Bu amacına ise 8 ayın sonunda erişmiştir. Marcellus’un şehri tamamen abluka etmesine karşı ne Arşimet’in korunma sistemleri ne de Yunanlar’ın askeri eforu yeterli gelmemiştir. Siracusa’nın bu biçimde Romalılar tarafından ele geçirilmesinden iki yıl sonra ise bütün Sicilya adası Romalılar’a karşı yenik düşmüş ve teslim olmuştur.
Hayatının büyük bir bvefatı savaşlar içerisinde geçen Arşimet yeniden de bilimsel alanda dünyada o güne kadar bahsedilmemiş birçok ehemmiyetli araştırmalar yapmış ve günümüze kadar kullanırlığı süren bulguları başarmıştır. Arşimet’in buluşları sayesinde Yunan bilgeliğinin Romalıların askeri eforunu bile yenebileceği biçiminde düşünceler dağılmış ve Yunan bilgeliği Yunanlar için güçlü bir sembol haline gelmiştir.
Arşimet’in Çocukluk ve Gençlik Dönemi
Arşimet’in ailesinden bahsedecek olursak, günümüze kadar erişmiş en daha önceki yazılı belgelerden anlaşılacağı üzere, Arşimet’in babası da yeniden Arşimet gibi bir Astronom’du ve adı Phidias idi. Bazı belgelerde Arşimet’in soylu bir aileden geldiği hatta o yarıyılın Siracusa Kralı Hierro ile akrabalığı olduğundan bahsedilmektedir.
12 yaşında İskenderiye’ye giderek başladığı eğitim yaşamı boyunca ünlü matematikçi Oklit’in talebesi olan Arşimet aynı senelerde yeniden ünlü matematikçi Konon ile dostluk kurmuştur. Eğitiminin bitmesi üzerine memleketi Sicilya adasına dönen Arşimeti eğitim yaşamı boyunca dostluk kurduğu bir çok şahıs ile yazışmalarını sürdürmüştür. Bu yazışmaların bir kısmı bir eser olarak derlenmiş ve günümüze kadar erişmiştir. Bu yazışmalarda Arşimet o yarıyıllarda üzerine kafa yorduğu küre ve silindir hacminin hesaplanması üzerine yaptığı araştırmaları dostları ile paylaşmış ve çalışmalarının neticeyi olarak keşfettiği yöntemleri yazılı bir biçimde onlara iletmiştir.
Arşimet’in yaşadığı yarıyıllarda kesintisiz devam eden savaşlar onun bir matematikçi ya da bilim insanı olarak tanınmasından çok bir mucit olarak tanınmasına neden olmuştur. Herkes onun Romalılar karşısında kullandığı başarılı buluşlarını konuşmakta ve Arşimet’in aslen üzerinde çalıştığı mevzular ve matematik alanında yaptığı buluşlar pek bilinmemekteydi. Arşimet’in millet arasında şanının dağılmasında neden olan en ehemmiyetli hadiselerden bir tanesi de o yarıyılın kralı Hierro’nun Kral Ptolemy için yaptırdığı gemiyi, geminin o güne kadar Sicilya adasında üretilmiş en büyük gemi olması sebebi ile bir cinsli suya indirememesi neticeyi Arşimet’den takviye istemesi ile olmuştur. Bu gemiyi çok az bir insan gücü tüketerek suya indirmeyi başaran bir tertibat kuran Arşimet’in adı bu vakadan sonra, evvel kendi memleketi Siracusa sonra da bütün Sicilya’da dağılmıştır. Arşimet’in bilinen en ehemmiyetli buluşlarından öbür bir tanesi de Arşimet vidasıdır. Arşimet vidası Nil sularının taşması neticeyi şehirlerini su basan Mısırlılar için icad edilmiştir. Arşimet vidası sistemi ile Mısırlılar taşan Nil sularını hakimiyet altına almayı başarabilmişlerdir.
Geçmişten Günümüze Eserleri
Daha evvel de bahsettiğimiz gibi Arşimet’in en büyük yazılı eserleri öbür matematikçi dostları ile yaptığı yazılı görüşmelerin bir eser haline getirilmesi neticeyi doğmuştur. Bu yazılı eserlerin toplamda 9 tanesinin 2000 sene sonrasında günümüzde hala saklandığı bilinmektedir. MS 8. ve 9. yy.’da bu kitabelerin Arapçaya çevirilmesi ile Arşimet’in yaptığı araştırmalar aydınlığa çıkmayı başarabilmiş ve matematik alanında büyük büyümelere katkı sağlamıştır. En ehemmiyetli eserlerinden bir ötekiyi olan “Yöntem” adlı eser ise ne yazık ki 19. yy’a kadar gün suratına çıkamamış ancak 19. yy’da yine araştırılarak sarihlik kazanmıştır.
Arşimet’in ölüm ettiği yerin yeniden memleketi olan Siracusa olduğu hipotez edilirken öldürülmesine dair muhtelif dedikodular mevcuttur. En çok dinlenen dedikodu ise Arşimet’in Romalı bir asker tarafından caddede toprağa bir silindir resmi çizerken öldürülmüş olmasıdır. Arşimet’in buradaki son laflarının “Noli turbare circulos meos” olduğu bilinmektedir. Latincede: “Silindir biçimlerimi bozmayın” Arşimet’in kaybolan kabri daha sonra Sicilya konsül destekçisi olan Cicero tarafından tekerrür bulunmuştur.
Arşimet Mekanik, Geometri, Matematik ve daha bir çok değişik bilim alanında buluşlar yapmıştır ve bunlardan en ehemmiyetlilerini sıralamak gerekirse, ilk olarak mekanik alanda yaptığı denge prensibidir. İki tarafa asılan aynı ağırlıkta cisimler balansta kalır, denk olmayan ağırlıklar ise f1 • a = f2 • b şartının sağlanması ile yeniden balansta kalır. Bu buluşundan sonra Arşimet’in “Bana bir destek noktası verin dünyayı yerinden oynatayım” lafı meşhur hale gelmiştir.
Geometri alanında yaptığı bir çok araştırma ve buluşlardan en ehemmiyetlileri ise bir kürenin surat ölçümünün 4r2 ve hacminin ise 4/3 r3 denk olduğunu ispatlamasıdır. Dairenin alanının hesaplanması sırasında pi bedelini takribî olarak bulmuş ve bneticesinde de suyun kaldırma gücünün cismin özkütle çapı ile alakalı olduğunu keşfetmiştir.
Matematik alanında yaptığı araştırmalar kendinden 2000 sonra büyümeye başlayacak İntegral ve Diferansiyel Eşitlikler hesaplamalarında çok büyük bir dayanakçı görevi üstlenmiştir. Bulmuş olduğu baki ufaklar hesabı ile çağdaş matematikte Newton ve Leibniz gibi büyük matematikçilerin çalışmalarına temel oluşturmuştur.
Arşimet balansı olarak da adının verildiği akışkanların balansı yasayı ise Hidrostatik alanında yaptığı en büyük çalışmalardan bir tanesidir. Bu buluşunda suya batan maddelerin kendi ağırlıkları kadar şu kaybettirdiklerini keşfeden Arşimet’in „Eureka!“ Buldum, buldum! diyerek bağırarak yıkandığı yerden anadan üryan dışarı çıktığı söylenir.
Arşimet’in yazılı eserleri ise şu biçimde sıralanabilir:
Denge Üzerine 2 Cilt
İkinci Derecede Paraboller
Küre ve Silindir Yüzeyi Üzerine 2 cilt
Spiraller Üzerine
Konoidler Üzerine
Yüzen Cisimler Üzerine 2 Cilt
Dairenin Ölçülmesi
Sandreckone
Mekanik Teoremler Yöntemi