Manyezit minerali, özellikle yüksek ısıya dayanıklı mahsullerin yapımında kullanılan ehemmiyetli bir hammaddedir.
Manyezit; metal, sırça, çimento sektörleri başta olmak üzere bir hayli mahsulün hammaddesidir. Özellikle ateşe dayanıklı mahsullerin içeriğinde manyezit minerali yer alır. 1800’lü senelerin başından beri muhtelif alanlarda kullanılan ve teknolojideki büyümelere paralel olarak kullanım alanı da genişleyen manyezit, Türkiye’nin rezerv bakımından zengin olduğu madenlerden… Türkiye, manyezit rezervi bakımından Çin’den sonra ikinci konumdadır. En büyük manyezit rezervi Konya ve Eskişehir’de bulunuyor.
Manyezit, keşfedilmeden evvel magnezyumun karbonat, nitrat, klorit ve sülfat gibi tuzlar için kullanılan bir addı. Bazı kimyacılar da magnezyum karbonat ve silikatlar için “manyezit” ismini kullanmış. Günümüzde de natürel magnezyum veya magnezyum karbonat “manyezit” olarak belirleniyor. Deniz, göl veya nehir sularının altındaki maden yataklarından elde edilen manyezit madenine ise “yapay manyezit” ismi veriliyor.
Manyezitle ad ve görünüş eşliği nedeniyle bazı taşlar manyezit olarak öğrenilir. Bazı kaynaklarda manyezite “magnezit” sınıyor. Farklı özellikleri olan magnezit taşı ile de zaman zaman karıştırılır. Görünüş bakımından Hovlit taşı ile de karıştırılmaktadır; ancak bu taşın kimyevi özellikleri de tamamen değişiktir. “Mıknatıs taşı” olarak öğrenilen “manyetit taşı”na da manyezit denilebiliyor.
Manyezitin Tarihçesi
Manyezitin dünyanın muhtelif ülkelerinde kayıtlara geçen tarihî macerasına kısaca göz atalım:
1803 senesinde keşfedildi1808 senesinde Türkiye’nin Sakarya şehrinde bir Fransız işletme tarafından manyezit aramaları başlatıldı
1866 senesinde ilk defa metal harekâtlarında refrakter başka bir deyişle ısıya dayanıklı mahsullerde kullanıldı
1885 senesinde Fransa’da deniz suyundan magnezyum hidroksit çökeltilerek sentetik manyezit üretildi
1890 senesinde Avrupa’da besemel ve sarih fırınlarda astar olarak kullanıldı
1913 senesinde Amerika’nın Pensilvanya eyaletinde kalsiyum ve magnezyumun çift karbonat bileşiği olan dolomitten magnezya üretildi
1929 senesinde Sakarya’da ilk manyezit imali yapıldı
1940 senesinde kalsine yakarak toz haline getirme operasyonu manyezit üretildi
1960’lı senelerde Fransız ve Avusturya işletmeleri tarafından kalsine manyezit imali için Eskişehir’e bağlı Sepetçi ve Margı köylerinde kuruluş kuruldu
İlerleyen senelerde Türkiye’deki bir hayli bölgede manyezit madenleri bulundu ve muhtelif maden firmaları kuruldu
Manyezitin Kimyevi Yapısı ve Özellikleri
Manyezitin kimyevi yöntemi “MgCO3” biçimindedir. Bileşiminde yüzde 52,3 karbondioksit, yüzde 47,7 oranında da magnezyum oksit bulunur. Az ölçüde demir oksit Fe2O3 de bulunur. Rengi krem, beyaz, sarı ve gri biçiminde olabilir. Sert ve kompleks bir mineraldir. Yazın kurak, kışın yağışlı mevsimlerin tesirli olduğu bölgelerde nitelikli manyezit yatakları oluşmuştur. Tam bilimsel çalışmalara karşın manyezit madeninin nasıl oluştuğu ve kantatif ilişkileri net olarak ortaya konulamamıştır.
Magnezyum karbonat minerali olan manyezit, tabiatta sık tesadüfülen mineraller arasında yer alır. Tabiatta genellikle saf olarak bulunur. Bazı madenlerde demir, kil, kireç, alümin ve silis de bulunabilmektedir. Magnetik ve metaformik civarlarda manyezit yaradılışı asıllaşmaz. Manyezit madenlerinin niteliği saflık oranına göre değişir. Rastgele bir yabancı elementin manyezit içinde yüzde 0,1 oranında dahi bulunması kullanılıp kullanılmayacağını tanımlar.
Isıtılınca karbondioksit içeriği kaybolur. 700 ila 1000 derece arasında ısıtılarak kostik kalsine manyezit; 1650 ila 2000 derece arasında ısıtılarak sinter manyezit; 2550 derecenin üzerinde ısıtılarak da ergitilmiş fused manyezit elde edilir.
Manyezitin hangi alanlarda ve mahsullerde kullanılacağı uygulanan harekâtlara göre farklılık gösterir. Manyezitte; az gözenekli olması, yüksek ısıya dayanıklılığı, mukavemet kapasitesi, hacim kararı ve kimyevi dayanıklılık gibi özellikler aranır. Standart bir manyezit mineralinin 3,0 gr cm3’deri büyük, bor oranının ise yüzde 0,17 olması gerekiyor. Nitelikli manyezit madeni kararlı bir kristal yapıya sahip değildir.
Manyezit minerallerinin bulunduğu madenler şöyle sınıflandırılmaktadır: Manyezit kristalin makrokristalin-spatik, manyezit kriptokristalin jel manyezit, hidromanyezit, dolomit, huntit, brusit.
Manyezit kristalin; dolomit ve karbonatlı kayaçların metamorfizması neticeyi oluşur. Bu yataklar kumpassız biçimlidir. Saf olarak seyrek bulunur. Demir, kireç ve silika kapsar.
Manyezit kriptokirstalin; kristalin manyezite göre daha yüksek saflıktadır. Demir kapsamaz. Türkiye’deki manyezit yataklarının tamamı kriptokristalin jel manyezit tipi yatakların tüm özelliklerini taşır.
Hidromanyezit; prizmatik sistemlerde kristalleşen ışınsal ipeksi görünümlü kristal halindedir. Serpantinitler ile beraber bulunur. Hem natürel hem de sentetik olarak üretilebilir.
Dolomit: Kalsiyum magnezyum karbonatıdır. Dolomitten manyezit bileşenleri elde edilmektedir.
Manyezit Hangi Alanlarda Kullanılır?
Manyezit, metal ve bileşik olarak bir hayli mahsulün hammaddesidir. Genellikle bileşik olarak kullanılır. Magnezyum bileşiklerinin başlangıç maddesidir. Natürel ve sentetik manyezit olarak iki çeşidi vardır. Başta demir çelik olmak üzere çimento, sırça, kireç ve seramik gibi yapım fırınlarının üretiminde kullanılan temel bir hammaddedir. Isıya dayanıklı başka bir deyişle refrakter malzemelere arzın çoğalması nedeniyle deniz suyundan sinter ve fused manyezit imali atmıştır.
Dünya manyezit tüketiminin yüzde 90’ı kostik kalsine manyezit ve sinter manyezit ismi verilen formlarındadır.
Sinter manyezit; değişik formlarına göre daha sert ve yoğun olan magnezya veya magnezyum oksittir. Yüksek nitelikli manyezit madenlerinden üretilir. Yüksek ısıya dayanıklı mahsullerin hammaddesi sinter manyezittir. Çelik üretiminde kullanılır.
Kostik kalsine manyezit ise; natürel kaynaklar ve deniz suyundan üretilir. Sanayide genellikle kullanılan manyezit formudur. Gübre, hayvan yemi, yalıtım, boya, yıprandırıcı, ilaç gibi mahsullerde kullanılır. Ayrıca, uranyum oksit elde edilirken, motor yağlarındaki asitlerin nötrleştirilmesinde de kostik kalsine manyezitten yararlanılır.
Manyezitin muhtelif formlarının ve bileşenlerinin kullanıldığı değişik sektörler ve bazı mahsuller şunlardır: Tuğla, çimento, kimya, tekerlek, kâğıt, kâğıt hamuru, şeker, şarap, yüksek ısıyla çalışan fırınlar, dökünmeler, alaşımlar, hırpalama mahsuller, çelik ve alüminyum fırınları, oksijen konvertörleri, inşaat blokları, kozmetik, su arıtma, sırça ergitme, elektrik ısıtma çubukları, yapay ipek, kauçuk, yanmaz kıyafetler, fiber optik, elektrik kablosu, yangın söndürücü, duman bastırıcı, tavan kaplamaları…
Manyezitin kullanıldığı alanlara göre muhtelif zenginleştirme operasyonları uygulanır. Bu harekâtlar; elle ayıklama, manyetik, ebat küçültme, elektrostatik, ağır etraf, optik ayırma, flotasyon ve kalsinasyon biçiminde sıralanabilir.
Türkiye’deki en büyük manyezit rezervlerini barındıran bölgelerden biri olan Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Koyuağılı köyündeki manyezit yatakları alanı ve Koyunağılı Barajı…
Hangi Ülkelerde Bulunur?
Türkiye, manyezit yatakları ve madenleri bakımından zengin bir ülke. Manyezit yaradılışı için en uygun koşullar ve en nitelikli manyezit madenleri Türkiye’de bulunuyor. Türkiye’de metrelerce kalınlıkta manyezit yatakları bulunmaktadır. Takribî 165 milyon ton manyezit rezervi bulunan Türkiye’de bu rezervin büyük bir kısmı Konya, Eskişehir ve Kütahya bölgelerinde yer alır.
Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Kavak, Koyunağılı ve Beyköy köylerinde çok geniş manyezit yatakları yer alıyor. Bu bölgelerde üretilen manyezit madenleri yurt içinde çimento, seramik ve porselen fabrikalarına hammadde olarak sevk edilirken, yurtdışına da ihracatı yapılmaktadır.
Türkiye’de manyezit madeni bulunan şehirler şunlardır; Denizli, Konya, Balıkesir, Bursa, Bilecik, Ankara’nın Ayaş ve Polatlı ilçeleri, Kütahya, Eskişehir, Erzincan…
Dünyadaki en büyük manyezit rezervi ise Çin’de bulunmaktadır. Çin’in takribî 750 milyon ton manyezit rezervi bulunuyor. Jel tipi natürel manyezitlerin en ehemmiyetli üretici ülkeleri Türkiye, Avusturya ve Yunanistan’dır. Yunanistan ve Avusturya’daki rezervlerin kısıtlı olması nedeniyle jel tipi manyezit yapımında Türkiye tekel konumuna gelmektedir.
Türkiye dışında şu ülkelerde ve bölgelerde manyezit yatakları bulunmaktadır: Avusturya, Rusya, Kore, Brezilya, Kanada, İspanya, Avustralya, Yunanistan, Daha Önceki Yugoslavya, Hindistan, Güney Afrika, Sibirya, Çin, Amerika Birleşik Devletleri, Nepal Pireneler, Mançurya, Karpatlar, Urallar…